Zamek w Malborku – gotycki zamek krzyżacki. Poznaj historię powstania

Znajdujący się nad rzeką Nogat Zamek w Malborku stanowi prawdziwą dumę naszego narodu. Ten największy na świecie pod względem powierzchni zamek jest wspaniałym przykładem gotyckiej architektury. Chociaż budowlę dotknęło wiele zniszczeń i jej oryginalny kształt nie uchował się w całości, zdecydowanie warto zapoznać się z historią jej powstania oraz atrakcjami, jakie są oferowane na jego terenie. Zapoznaj się z naszym tekstem i dowiedz się więcej o zamku malborskim.

Historia Zamku w Malborku

Początki budowy Zamku

Pierwszy etap budowy Zamku w Malborku datuje się na ok. 1280 r. Warownia, która powstała w tamtym czasie, była zamkiem komturskim. Ok. 1300 r. w rejonie Zamku Wysokie powstało skrzydło północne (wraz z kaplicą, sypialniami i kapitularzem) oraz część skrzydła zachodniego (wraz z refektarzem i komnatą komtura). W części wschodniej i południowej można było znaleźć warsztaty, magazyny i stajnie. Od północnej strony rozpoczęto podzamcze, które obecnie znane jest jako Zamek Średni. Na południowym zachodzie powstała wieża obronna, która pełniła jednocześnie funkcję wieży sanitarnej oraz punktu obserwacyjnego. Druga, podobna wieża, nazywana kleszą, powstała pod koniec XIII w., w przeciwległym do pierwszej narożniku. Powstały zamek otoczono murem obwodowym oraz fosą.

Rezydencja wielkich mistrzów zakonu krzyżackiego i królów polskich

Na początku XIV w. Zakon Krzyżacki podjął decyzję o przeniesieniu siedziby wielkiego mistrza z Wenecji do Malborka, który stał się stolicą Państwa Zakonnego. Wraz z wielkim mistrzem przybyło wielu braci zakonnych, co sprawiło, że konieczne było rozbudowanie zamku. Znacząco powiększono kościół zamkowy pw. Najświętszej Marii Panny. Umieszczono w nim m.in. kaplicę św. Anny i figurę Matki Boskiej. W 1320 r. w kaplicy wybudowano Złotą Bramę. Konieczne było także zbudowanie nowej rezydencji dla wielkich mistrzów. Znalazła się ona na terenie dawnego przedzamcza, czyli w obecnym Zamku Średnim.

Zgodnie z zapiskami kronikarskimi część murów zamku została zniszczona w 1411 r. przez kulę, którą wystrzeliły polsko-litewskie wojska oblegające Malbork. Prace nad zamkiem jednak nie ustawały. Od 1457 do 1772 r. pełnił on funkcję jednej z najważniejszych rezydencji polskich władców. Polacy przejęli go na własność dzięki inicjatywie Andrzeja Tęczyńskiego herbu Topór. Zamek sprzedał Kazimierzowi Jagiellończykowi za 190 tys. florenów czeski dowódca najemników Ulryk Czerwonka.

Od tamtej pory Zamek Wysoki stał się magazynem, a w Wielkim Refektarzu wydawano wystawne, królewskie przyjęcia. Pałac Wielkich Mistrzów stał się rezydencją królów polskich. Zamek Średni obrano za siedzibę polskich urzędów, a w późniejszym czasie (za panowania Zygmunta Augusta) znajdowały się tam również biura Komisji Morskiej. Przez pewien okres na przedzamczu funkcjonowały także królewskie mennice.

Zamek aż do 1660 r. był własnością Szwedów. Przez ten czas budowla przechodziła różnego rodzaju rekonstrukcje i kolejne rozbudowy. Jeszcze przed odzyskaniem zamku przez Polaków Jan Kazimierz nadał zakonowi jezuitów Domek Dzwonnika oraz kościół NMP i kaplicę św. Anny. Ci, po wyremontowaniu świątyni, uruchomili szkołę średnią w Domu Ogrodnika. Ostatni jezuici opuścili Zamek dopiero w 1780 r.

Zniszczenia Zamku i jego odbudowa (1772-1939)

W 1772 r. Prusacy przejęli Zamek w Malborku. Rozpoczęte przez nich przebudowy doprowadziły do sporych zniszczeń; największe straty przypadały na lata 1801-1804, gdyż, na rozkaz Fryderyka Wilhelma III, zamek przebudowano na magazyny wojskowe. Budowla została przejęta w 1807 r. przez Francuzów, którzy zbudowali w niej szpital dla żołnierzy.

Rekonstrukcja Zamku rozpoczęła się w 1817 r. i trwały, z przerwami, aż do 1939 r. Poszczególne elementy obudowy nierzadko spotykały się z krytyką; na wielu etapach wskazywano na niezgodność rekonstrukcji z oryginalnym kształtem zamku, np. podczas prac na Zamku Średnim w XIX w. albo odtworzeniu w latach 20 XX w. w niewłaściwym miejscu Domu Kapelana.

Losy zamku po 1939 r.

Zamek w Malborku był w latach 30 XX w. nierzadko wykorzystywany do nazistowskich uroczystości. W 1945 r. stanowił on z kolei punkt oporu, co sprawiło, że budowla znacząco ucierpiała. Zniszczeniu uległy część wschodnia Zamku Wysokiego i Średniego, kościół oraz wieża główna. Po przejęciu zamku przez Wojsko Polskie, utworzono w nim Oddział Muzeum Wojska Polskiego. W 1950 r. dyrekcja muzeum przekazała je MKiDN, a rok później zamek oddano lokalnym władzom administracyjnym.

Przez pewien czas rozważano całkowitą rozbiórkę zamku. Szacowano, że ok. 50% budowli zostało zniszczonych podczas działań wojennych. Ostatecznie jednak zdecydowano się odbudować zamek, starając się przywrócić mu jego oryginalny kształt z czasów średniowiecza. Przy rekonstrukcji kierowano się przede wszystkim dwoma obrazami zamku, a więc z 1480 r. i 1536 r.

Od roku 1961 zamek jest siedzibą Muzeum Zamkowego. W 1997 zapisano go na liście światowego dziedzictwa UNESCO, a w 2007, w ramach plebiscytu „Rzeczpospolitej”, uznano go za jeden z siedmiu cudów Polski.

Opis poszczególnych części Zamku krzyżackiego

Zamek Wysoki

• Kościół pw. NMP;
• Kaplica św. Anny;
• Domek Dzwonnika;
• młyn;
• wieża Gdanisko i wieża Klesza;
• cela Witold;
• Refektarz;
• kuchnia Konwentu;
• baszta Dietricha.

Zamek Średni

• Pałac Wielkich Mistrzów;
• Wielki Refektarz;
• infirmeria;
• Wieża Kurza Stopa;
• kaplica św. Bartłomieja;
• Wielka Komturia;
• Małe Gdanisko.

Zamek Niski

• Kościół św. Wawrzyńca;
• Bramę Główną;
• Bramę Nową;
• Wały von Plauena;
• Dom Podstarościego.

Atrakcje w Zamku w Malborku

Odwiedziny na Zamku w Malborku to dla wielu przede wszystkim okazja do obcowania z historią. Już samo przechadzanie się po jego korytarzach i komnatach może być niezwykle interesującym przeżyciem. Zwiedzanie zamku odbywa się z przewodnikiem lub audioprzewodnikiem. Tutaj możesz kupić bilety na wycieczkę z odbiorem z hotelu w Gdańsku.

W 1961 r. na jego terenie powstało muzeum historyczno-artystyczne. Przez lata gromadziło ono wiele eksponatów (ok. 40 tys.), a ponadto prowadzi działalność archeologiczną i historyczną. Podczas zwiedzenia można obejrzeć archeologiczne zbiory, obrazy, ryciny, rzeźby, ceramikę, witraże, wyroby z bursztynu i kolekcje militariów.

Ponadto Muzeum Zamkowe oferuje m.in. nocne zwiedzanie zamku, spektakl Święto i Dźwięk oraz różnorodne atrakcje podczas Nocy Muzeów.

Od 1963 r. na zamku organizowane jest międzynarodowe wydarzenie Biennale Ekslibris Współczesnego. Ponadto od 2000 r. jednym z ciekawszych atrakcji jest Oblężenie Malborka, które co roku przyciąga wielbicieli rekonstrukcji historycznych.

Podsumowanie

Zamek w Malborku posiada bardzo bogatą historię, z którą warto się zapoznać – najlepiej odwiedzając go i przechadzając się po korytarzach i komnatach budowli. W przypadku nadarzającej się okazji zdecydowanie warto pokusić się o wizytę w tej okolicy!