Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu – Miejsce Pamięci, nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady

Konzentrationslager Auschwitz pod Oświęcimiem powstał w 1940 roku. Ostatecznie kompleks rozrósł się do 3 obozów macierzystych oraz sieci 44 podobozów, w których więźniowie wykonywali niewolniczą pracę. Dziś na terenach dawnego obozu Auschwitz-Birkenau funkcjonują Miejsce Pamięci i muzeum. Od 1979 roku były nazistowski obóz koncentracyjny w Oświęcimiu znajduje na liście światowego dziedzictwa UNESCO – jako ponadczasowy i uniwersalny symbol ludobójstwa z czasów II Wojny Światowej. Co jeszcze powinieneś wiedzieć o tym miejscu?

Historia KL Auschwitz, Birkenau i Monowitz z lat 1940–1945 – podstawowe informacje

Początkowo obóz służył przetrzymywaniu polskich więźniów politycznych. Pierwszy transport deportowanych dotarł do Auschwitz (czyli wcielonego do III Rzeszy Oświęcimia) 14 czerwca 1940 roku. W październiku 1941 roku w pobliskiej wsi Brzezinka rozpoczęła się budowa Auschwitz II – Birkenau, które stało się największym obozem masowej eksterminacji. W 1942 roku założono obóz Auschwitz III – Monowitz. Od listopada 1943 roku działał jako niezależny obóz dla więźniów zmuszanych do pracy w IG Farben, a w maju 1944 roku został ponownie włączony w struktury obozowej Auschwitz i Auschwitz II-Birkenau.

Kup bilet online i zapoznaj się na żywo ze świadectwem okrucieństwa nazistów.

O czym jeszcze warto wiedzieć? Najważniejsze fakty o Auschwitz-Birkenau w skrócie

• wszystkich mieszkańców z miejscowości sąsiadujących z obozami koncentracyjnymi wysiedlano – miejsca zagłady były starannie izolowane od świata zewnętrznego;
• KL Auschwitz-Birkenau wraz ze „strefą interesów” (niem. Interessengebiet) zajmował ok. 40 km² powierzchni;
• likwidacja obozu rozpoczęła się już w sierpniu 1944 roku – Niemcy przenosili więźniów, palili dokumenty, wysadzali budynki, mordowali członków Sonderkommando (ludzi od „zadań specjalnych”);
• 17 stycznia 1945 roku odbył się ostatni apel generalny, po którym SS-mani rozpoczęli ostateczną „ewakuację” więźniarek i więźniów;
• 27 stycznia 1945 roku do Auschwitz-Birkenau wkroczyli pierwsi żołnierze sowieckiej Armii Czerwonej. W Oświęcimiu zastali ok. 7,5 tys. najsłabszych więźniów, z których ok. 600 zmarło z wyniszczenia organizmu w ciągu kolejnych 3 miesięcy od wyzwolenia obozu;
• 16 kwietnia 1947 roku zorganizowano pokazową egzekucję pierwszego komendanta Auschwitz-Birkenau, czyli Rudolfa Hoessa;
• Auschwitz był największym obozem zagłady, jaki stworzyli hitlerowcy.

Auschwitz-Birkenau to niemiecki, nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady

Niemcy zwozili do Auschwitz-Birkenau ludzi z całej okupowanej Europy. Część do wyniszczającej pracy, część na natychmiastową śmierć w komorach gazowych – ciała wszystkich zabitych przeszukiwano w poszukiwaniu wszelkich kosztowności, a następnie palono w krematoriach. Wśród ofiar KL Auschwitz są Żydzi, Polacy, Romowie i Sinti, jeńcy radzieccy oraz osoby wielu innych narodowości. Personel tworzyli żołnierze SS oraz więźniowie przymuszani do wykonywania pewnych zadań – np. żydowskie Sonderkommando „obsługiwało” krematoria.

Walka o przetrwanie w obozach zagłady

Przez Auschwitz I i Auschwitz II-Birkenau przewinęło się ok. 6,5–8 tysięcy esesmanów, którzy pilnowali zbrodniczego porządku i zwalczali wszelkie ruchy oporu. We wspomnieniach ocalałych często pojawiają się podobne konkluzje – wewnątrz obozu Auschwitz-Birkenau twoim największym wrogiem nie byli Niemcy, tylko pozostali więźniowie, którzy desperacko walczyli o przetrwanie. Nie można jednak zapomnieć, kto stworzył tak okrutny system i ponosi pełną odpowiedzialność za zagładę Żydów oraz śmierć milionów mężczyzn, kobiet i dzieci.

Obozowe realia, traktowanie więźniów i okoliczności ludobójstwa w Auschwitz-Birkenau

Do Oświęcimia jeździły pociągi transportowe z okupowanej Polski, dokąd wcześniej zwożono ludzi deportowanych z innych krajów Europy. Pierwszym etapem była selekcja na rampie kolejowej – ok. 80% osób trafiających do Auschwitz-Birkenau nawet nie miała statusu więźniów i wytatuowanego numeru, tylko od razu było mordowanych w komorach gazowych. Do otrucia ofiar hitlerowcy najczęściej używali cyklonu B.

Sposoby uśmiercania ludzi w obozach

Na terenie obozów oświęcimskich działało 5 krematoriów, o różnym stopniu zaawansowania. Heinrich Himmler (szef SS), Adolf Eichmann (główny twórca planu „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej” i koordynator akcji Holokaustu) oraz pozostali zbrodniarze opracowywali kolejne sposoby jak najszybszego i jak najtańszego uśmiercania ludzi. Na więźniach przeprowadzano pseudomedyczne eksperymenty, w barakach panowały ścisk i chłód. Racje żywnościowe wydzielano tak, by niewolnicy wykonywali możliwie najwięcej pracy przy minimalnych kosztach utrzymania obozu.

Auschwitz-Birkenau – Miejsce Pamięci o ofiarach Holokaustu

Nigdy się nie dowiemy, ile osób naprawdę osób straciło tutaj życie. Rotmistrz Witold Pilecki, który przeniknął do obozu i jako jeden z niewielu uciekł z Oświęcimia i Brzezinki, szacował liczbę zabitych na 2 do 5 milionów. W swoich raportach z Auschwitz-Birkenau, które sporządził na przełomie kwietnia i maja 1943 roku, wspominał o relacjach świadków, którzy „widzieli, jak do komór gazowych prowadzono minimum 8 tysięcy ludzi dzień w dzień”. Hess i Eichmann szacowali liczbę zamordowanych na 2,5 miliona, a komisja ZSRR obliczyła możliwości machiny zagłady na 4 miliony ofiar.

Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau

Dzisiejsze Miejsce Pamięci i Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau działa na obszarze dwóch zachowanych części obozu. Na terenie Auschwitz I funkcjonują punkty edukacyjne i informacyjne, tutaj też znajduje się słynna brama z napisem „Arbeit Macht Frei”. Są też budynki z okresu istnienia obozu, w tym słynne wystawy z rzeczami zabranymi więźniom czy ściętymi włosami. Auschwitz II – Birkenau to blisko 300 obiektów (niektóre z ekspozycjami), w tym:

• obozy kobiecy, cygański, męski, rodzinny;
• punkty rejestracji i kwarantanny;
• „Kanada” – baraki do magazynowania zrabowanego majątku;
• „Meksyk” – sekcja poza obszarem pierwotnego Auschwitz-Birkenau, z najgorszymi warunkami bytowymi;
• Biały Domek – jedna z pierwszych, prowizorycznych komór gazowych;
• Czerwony Domek – jak wyżej;
• krematoria II, III, IV i V – komory razem z piecami do palenia ciał;
• zabudowania pomocnicze.

Auschwitz-Birkenau – informacje dla odwiedzających

Przyjazd do Auschwitz-Birkenau zaleca się osobom, które ukończyły 14. rok życia. Nawet starszym, bardziej „odpornym” osobom zdarza się stracić kontrolę nad swoimi reakcjami pod wpływem tego, co oglądają i czego się dowiadują w Oświęcimiu. Jak głosi motto „Medalionów” Zofii Nałkowskiej – „Ludzie ludziom zgotowali ten los”. Wizyta w byłym obozie Auschwitz oraz Międzynarodowym Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście to przeżycie, którego nie sposób wymazać z pamięci.